ČEŠI, LUŽIČTÍ SRBOVÉ A POLÁCI V 19. A 20. STOLETÍ

13. Seminář východoevropských dějin
Národní knihovna ČR
7. dubna 2005

Pořadatelé:
Národní knihovna ČR - SLOVANSKÁ KNIHOVNA
Masarykův ústav Akademie věd ČR
Společnost pro výzkum východní a střední Evropy v ČR

Obsah:
1. Diskusní materiál - Petr Kaleta
2. Diskusní materiál - Piotr Kałys

Češi a Lužičtí Srbové v 19. století

Petr Kaleta

Zvláštní místo mezi slovanskými národy a slovanskými etnickými skupinami zaujímají Lužičtí Srbové, kteří se dodnes v Německu udrželi jako pozůstatek Polabských Slovanů. Specifika historického vývoje Horní a Dolní Lužice ovlivnila vytvoření odlišné kulturně-etnické situace mezi Srby v Horní a Dolní Lužici. Podstatné jsou rovněž jazykové odlišnosti mezi Hornolužickými a Dolnolužickými Srby. Mezi lingvisty je dodnes vedena diskuse, jestli se dělí lužická srbština na dva samostatné jazyky (srbštinu hornolužickou a dolnolužickou), nebo pouze na dvě varianty lužické srbštiny. Značný vliv na etnický vývoj srbského obyvatelstva měla reformace, během níž přešla k luterství většina Lužických Srbů. Zbylý ostrůvek lužickosrbských katolíků v oblasti mezi hornolužickými městy Kamjenc - Wojerecy Budyšín se stal hlavním nositelem národně-obrozeneckých snah Lužických Srbů v 19. století.

Výrazný vliv na šíření lužickosrbského povědomí a srbské kultury mělo české prostředí. Blízkost Lužice k Čechám, její dlouholetá příslušnost k zemím Koruny české a v neposlední řadě i jazyková příbuznost češtiny a lužické srbštiny vytvořily základní předpoklad pro intenzivní styky obou oblastí, které se rozvíjely zvláště na poli kulturních a společenských kontaktů. České země a především Praha byly již od středověku důležitým působištěm mnoha Lužických Srbů.

Přímé kulturní kontakty Čechů s Lužickými Srby jsou doloženy od 14. století. Na pražské univerzitě studovali lužickosrbští studenti, ale působili zde i profesoři a děkani. Od konce 16. století studovali katoličtí studenti z Horní Lužice na jezuitských gymnáziích v Krumlově, Jindřichově Hradci, Chomutově a na akademii v Olomouci. Především v Praze se počet lužických studentů zvyšoval. Kulturní styky s Čechy navazovala především katolická menšina Lužických Srbů. V Lužici postupně slovanský jazyk ustupoval němčině a katolická víra protestantismu. Do roku 1578 byla v Lužici dokončena reformace, takže jen malá část Hornolužických Srbů zůstala katolíky. Pro zachování hornolužického katolického duchovenstva sehrál stěžejní úlohu tzv. Lužický seminář v Praze, jehož počátky spadají do první třetiny 18. století. Chovanci semináře se zde měli zdokonalovat ve výuce lužické srbštiny, aby mohli po skončení bohosloveckých studií nastoupit jako duchovní v katolické části Horní Lužice. Praha se takto stala důležitou základnou pro zachování a rozvoj lužickosrbských národních snah v katolické Lužici, nejuvědomělejší oblasti, obývanou Srby.

Většina nejvýznamnějších lužickosrbských buditelů 19. století byli duchovní a téměř všichni pocházeli z venkova. Studovali zde např. Jan Pětr Jordan, Michał Hórnik nebo Jakub Bart-Ćišinski.

Filologický zájem českého prostředí o Lužické Srby vzrostl a značně se rozvíjel v době národního obrození. Důkladně se na studium lužickosrbského jazyka zaměřil Josef Dobrovský, který se s některými Lužickými Srby seznámil v době studií a udržoval s nimi přátelské kontakty po celý život. Zkoumal lužickosrbský jazyk, avšak ve svých Geschichte der böhmischen Sprachen und Literatur z roku 1792 jej nepokládal za samostatný slovanský jazyk. Postupně se seznámil i s dějinami a kulturou Lužických Srbů a v roce 1797 již lužickou srbštinu zařadil mezi samostatné slovanské jazyky. Dospěl k názoru, že lužická srbština v obou hlavních nářečích představuje dva samostatné slovanské jazyky. Již na konci 18. století docházel Dobrovský do Lužického semináře, v němž vyučoval mladé seminaristy a sám Lužici v roce 1825 navštívil. Koncem roku 1826 se rozhodl s pomocí pražských seminaristů sepsat hornolužickou mluvnici, kterou měl již za dva roky téměř hotovou, ale v pohnutí mysli ji zničil.

Dalším významným slovanským buditelem byl Pavel Josef Šafařík, který ve svých Geschichte der slawischen Sprache und Literatur nach allen Mundarten (1826) pojednal o dějinách jazyka a literatury Lužických Srbů, neopíral se ovšem o vlastní výzkumy a vycházel zejména z Dobrovského prací. Ve Slovanském národopisu (1842) však již podal dobrou charakteristiku jazyka i nářečí se dvěma ukázkami. Na základě vlastních studií psal o Lužických Srbech ve Slovanských starožitnostech (1836). Šafařík četl práce lužickosrbských autorů a měl přátelské kontakty s Lužickými Srby, zejména s Janem Arnoštem Smolerem. O lužickosrbské národní písně se zajímal František Ladislav Čelakovský. Při sbírání materiálů pro práci o slovanských lidových příslovích se obrátil na Handrije Zejlera, s nímž si pak vyměňoval bohatou korespondenci, dopisoval si ale i s J. A. Smolerem a Křesćanem Bohuwěrem Pfulem. V roce 1830 otiskl v Časopise Českého museum ze sbírky národních písní Andrzeje Kucharského dolnolužickou část, a to jako první a nejstarší tištěnou lužickou sbírku národních písní vůbec. Významné místo v česko-lužickosrbských kulturních kontaktech zaujímá i lužickosrbský překlad Čelakovského Ohlasu písní ruských z roku 1846 (J. A. Smoler a Jan Awgust Warko).

Přímé kontakty s Lužickými Srby měl také František Palacký, jenž se v roce 1827 setkal v Lipsku s Handrijem Zejlerem a dal mu podnět k sepsání lužickosrbské mluvnice a slovníku. Účastnil se i založení Lužickosrbské Matice v Budyšíně a přispěl k vypracování lužickosrbského politického memoranda v roce 1848. V roce 1846 založili lužickosrbští studenti v Praze spolek Serbowka, který se stal v následujících desetiletích významným centrem lužickosrbského studentstva v Praze. Mezi organizátory prvního slovanského sjezdu v Praze v roce 1848 byl lužickosrbský kulturní činitel Jan Pětr Jordan, který žádal Lužickosrbskou Matici o vyslání zástupců, ale její výbor tomu z obav před Němci nevyhověl.

Po smrti J. Dobrovského převzal vedení jazykové a národní výchovy lužickosrbských seminaristů v Praze Václav Hanka. Mladí Lužičané se na něj obraceli v otázkách osobních i národních a on jako první knihovník knihovny Národního muzea v Praze založil při Národním muzeu lužické oddělení. Stal se tak významným prostředníkem mezi Lužickými Srby a Čechy a po celý život s nimi udržoval přátelské kontakty. Kontakty s Lužicí měl rovněž Jan Kollár, jehož korespondenci s Lužickými Srby otisknul M. Hórnik v ČČM v roce 1861. S Lužickými Srby se osobně znal i Ľudovít Štúr, který Lužici navštívil v roce 1839 a své dojmy pak shrnul v práci Cesta do Lužic (ČČM, 1839).

Značný vliv na popularizaci lužickosrbského života v Čechách měl básník, překladatel a publicista František Doucha, jenž na stránkách českých časopisů pravidelně informoval o kulturním dění v Lužici a s mnohými Lužickými Srby udržoval i korespondenci. Doucha rovněž docházel do Lužického semináře. S Lužickými Srby studujícími ve Vratislavi se stýkal i fyziolog Jan Evangelista Purkyně. Varšavský profesor českého původu František Jan Jezbera měl kontakty s J. A. Smolerem a při svém pobytu v Praze v roce 1862 vyučoval soukromě lužickou srbštinu. Soudce Jaromír Lisec se naučil lužickosrbsky a v roce 1868 uveřejnil v Łužičanu překlady z češtiny a poté referoval v českých časopisech o národním obrození Lužických Srbů. Stálou pozornost ve svých článcích a studiích věnoval Lužickým Srbům etnograf Hanuš (Jan) Máchal. Příspěvky jeho i jiných autorů k této problematice vycházely na stránkách Slovanského sborníku, Světozoru, Osvěty, Zlaté Prahy aj.

Cvičení v Lužickém semináři v Praze řídili po Václavu Hankovi Karel Jaromír Erben a Martin Hattala. Zvláště na počátku 60. let 19. století byly plodné kontakty K. J. Erbena s Lužickými Srby, který pracoval na knize Sto prostonárodních pohádek a pověstí slovanských v nářečích původních. Lužickosrbské pohádky tehdy získával od Lužických Srbů prostřednictvím českého studenta A. Patery. Řediteli Lužického semináře v Praze byli i tři čeští bolzanovci: František Příhonský, František Náhlovský a Antonín Slavíček. Literární kontakty mezi Čechy a Lužickými Srby nabyly značné intenzity ve 2. polovině 19. století. Od studentských let udržoval přátelské kontakty Jan Neruda s Michałem Hórnikem. Zvlášť silné kontakty s Čechy měl básník Jakub Bart-Ćišinski, který přeložil z češtiny okolo 25 básní, podle češtiny zpracoval i dvě divadelní hry a dopisoval si s předními českými slavisty. České vlivy jsou patrné i na vzniku lužickosrbského divadla. Prvním divadelním představením byl v roce 1862 Rohowin Štyrirohač (Rohovín Čtverrohý) od V. K. Klicpery v překladu tehdy studenta a později epika Jana Handrije Ćěsly. S českými lingvisty měl bohaté kontakty i významný lužickosrbský jazykovědec Arnošt Muka, jehož monumentální dolnolužický slovník, který začala tisknout Ruská akademie věd v Petrohradě, byl po ruské revoluci v roce 1917 dotištěn v Praze na náklady České akademie věd a umění (1928).

Rovněž filolog František Vymazal vydal lužickosrbské básně v díle Slovanská poezie. II. svazek. Polská a lužicko-srbská poezie (Brno 1878) a napsal stručné pojednání První lužicko-srbské čtení (Zora 1883).

Významné místo ve vztahu k Lužici a Lužickým Srbům zaujal farář a spisovatel Ján Emanuel Dobrucký. Již v roce 1881 využil nabídky lužickosrbských přátel a stal se hostem fary Jaroměra Hendricha Imiše v Hodźiji. Brzy se naučil lužickosrbskému jazyku a po pobytu ve Sprejcích pak působil jako arcidiakon ve Wojerecích. O Lužici také psal v článcích a publikacích.

V posledních dvou desetiletích 19. století se stala Lužice a Lužičtí Srbové centrem zájmu mladých českých národopisců, kteří se postupně stali světově uznávanými odborníky ve svém oboru. Jednalo se například o muzikologa, malíře a etnografa Ludvíka Kubu, jenž v Lužici, kterou navštívil v letech 1886, 1902, 1922-1923, sbíral materiál pro monumentální dílo Slovanstvo ve svých zpěvech (1884-1895, 1923-1929). V Knize V. Písně lužické (Pardubice 1885-1887) vydal čtyřiaosmdesát lužickosrbských písní. Své postřehy z cest publikoval na stránkách českých populárně-vědeckých časopisů a souborně vydal vzpomínky s lužickosrbskými kresbami v knize Čtení o Lužici (Praha 1925).

Co se týče založení a rozvoje české i světové sorabistiky, měl na vznik tohoto oboru rozhodující vliv pedagog a národopisec Adolf Černý. Jako málokterý z jeho předchůdců měl značný rozhled po slovanské odborné problematice, pro niž založil prestižní časopis Slovanský přehled, na jehož stránkách byla věnována značná pozornost i Lužickým Srbům. Černého nejvýznamnějším etnografickým dílem je dodnes nepřekonaná práce Mythiske bytosće łužiskich Serbow (Budyšin 1898), ale i v četných knižních publikacích, jako např. Lužice a Lužičtí Srbové ( Praha 1912); Lužická otázka (Plzeň 1918, 2. vydání Praha 1945) aj., studiích a v neposlední řadě v heslech Ottova Slovníku naučného zevrubně informoval o Lužických Srbech v českých i zahraničních časopisech a novinách. V roce 1898 se stal správcem Národopisného muzea českoslovanského a v roce 1901 byl jmenován prvním lektorem lužické srbštiny na Karlově univerzitě.

Kontakty s Lužickými Srby měl rovněž T. G. Masaryk, jenž poprvé navštívil Lužici v roce 1884, kde se setkal s Hórnikem. Během první světové války zahrnul Lužici a Lužické Srby do svého osvobozeneckého programu. O Lužických Srbech se zmiňuje v několika pracích, zvláště pak v Nové Evropě se o nich zmiňuje na několika místech (Petrohrad 1917). Píše zde, že Lužičané by se mohli v případě zájmu spojit s Čechami. Jeho práce pak byly překládány do lužické srbštiny (Nowa Europa v roce 1922, Jurij Wićaz).

K významnému mezníku z hlediska česko-lužickosrbských vztahů došlo v roce 1907, kdy byl v Praze založen spolek, jenž měl původně být výhradně lužickosrbský, proto byl také jeho název lužickosrbský: Łužisko-serbske towarstwo "Adolf Černý" w Prazy. Spolek měl sedm zakládajících členů (Lužičtí Srbové Jan Bryl, Jiří Hantuš a Cyril Wjenka a Češi František Páta, Josef Páta, Cyril Stefan a Vilém Štekl). Hlavní náplní zakladatelů bylo cvičit se v lužické srbštině, seznamovat se s lužickosrbskou vědou a kulturou, ale i provádět přednáškovou činnost. Po vypuknutí první světové války byli někteří členové spolku vyslýcháni a jeho činnost byla v roce 1915 zastavena, ovšem ke kontaktům s Lužickými Srby docházelo i poté.

Po obnově spolku v roce 1918 nastal jeho nový rozmach. Masivně rostla členská základna, v četných městech i na vesnicích vznikají jeho pobočky (v roce 1933 měla organizace již 3423 členů) a nastává pravděpodobně nejpříznivější období činnosti. Tato problematika však již spadá do jiné časové periody.

Kontakty polsko-łużyckie w latach 1918-1948

Piotr Pałys

W okresie międzywojennym w Poznaniu, Krakowie, Lwowie, Warszawie i Katowicach powstały towarzystwa przyjaciół narodu serbołużyckiego. Już w 1921 r. Młodzież serbołużycka zapraszana była do Polski na letni wypoczynek, uczyła się w polskim gimnazjum w Bytomiu. Kilka osób studiowało na polskich uczelniach. W Warszawie w latach 1936-1937 wydano "Biuletyn Serbsko-Łużycki". Wiele uwagi problematyce łużyckiej poświęcały lwowski "Ruch Słowiański", warszawska "Kultura Słowiańska", poznańska "Strażnica Zachodnia" oraz katowickie "Zaranie Śląskie". Pomyślnie rozwijały się badania łużycoznawcze. Ich najwidoczniejszym efektem były prace Józefa Gołąbka: Łużyce. Kraj i ludzie; Literatura serbsko-łużycka; Dzieje narodu łużyckiego oraz Zdzisława Steibera: Stosunki pokrewieństwa języków łużyckich oraz Krótka gramatyai języka łużyckiego. W republice weimarskiej Serbołużycka Rada Ludowa wraz ze Związkiem Polaków w Niemczech współtworzyły Związek Mniejszości Narodowych w Niemczech. Jego organem było czasopismo "Kulturwill", przemianowane następnie na "Kulturwehr", redagowany przez Jana Skalę.Wspólnie wystawiano kandydatów w wyborach do sejmów Prus i Rzeszy. Po 1937 r. Grupa najbardziej zaangażowanych działaczy serbołużyckich podjęła także działalność konspiracyjną. Na przełomie 1935/1936 r. kontakty z działaczami serbołużyckimi zaczął nawiązywać oficer polskiego wywiadu wojskowego o pseudonimie "Michał", stopniowo tworząc siatkę o strukturze trójkowej. Działalność tej organizacji przerwał wybuch wojny.

W czasie wojny sprawa Łużyc i przyszłości terenów pomiędzy Odrą i Łabą najchętniej była podejmowana w publicystyce obozu narodowego. Już w 1941 r. wzywano do wskrzeszenia państwowości łużyckiej, widząc w tym pierwszy etap i symbol słowiańskich rewindykacji na zachodzie. Tym samym Polska miałaby stać się sojuszniczką i opiekunką zachodniej słowiańszczyzny, co z kolei dałoby jej autorytet umożliwiający umacnianie wpływów pośród narodów południowosłowiańskich. Według działaczy i publicystów Stronnictwa Narodowego, Łużyce miałyby w powojennej Polsce być autonomiczną jednostką administracyjną, stanowiąc jednocześnie część powstałej pod przewodnictwem Polski federacji słowiańskiej. Tak widziane Łużyce byłyby głównym ośrodkiem przyłączanych do Polski Ziem Zachodnich. Jednocześnie pełniłyby rolę "Słowiańskiego Piemontu", w dziele przyszłej reslawizacji terenów połabskich. Łużyce wymieniane były także w programach innych ugrupowań. W całości sprawom Łużyc poświęcone było, wydawane w latach 1942 - 1943 pismo "Sprawy Łużyckie". Inną inicjatywą było wydawane po niemiecku czasopismo "Wendischer Bote". Na każdym numerze umieszczane było hasło "Weck vom Reich - zurück zum Slaventum". W 1941 r. Delegatura Rządu na Kraj stwierdziła, że Serbołużyczanie w pełni zasługują na wolność i stanowią najdalej na zachód wysunięty bastion przeciw germańskiej ekspansji.

W kręgach polskiej emigracji politycznej i wojskowej tematyka łużycka pojawiła się jeszcze przed upadkiem Francji. W 1940 r. został w Bukareszcie utworzony Komitet Zachodniosłowiański. Środowisko te lansowało ideę utworzenia zachodniosłowiańskiego państwa związkowego, obejmującego Polaków, Czechów, Słowaków i Łużyczan. W okresie polsko - czechosłowackich rokowań nad federacją obu państw, Biuro Prac Politycznych stwierdziło, że pozycję strategiczną bloku polsko - czechosłowackiego w znacznym stopniu poprawiłoby włączenie do Czechosłowacji obu części Łużyc. Mocno w sprawę Łużyc zaangażował się działający w Stanach Zjednoczonych ksiądz Franciszek Romański, autor 2 broszur: Łużyce i Autochtonism of the Wends or Serbo - Lusatians. W 1942 r. rozpoczęło działalność na terenie Wielkiej Brytanii, wywodzące się kręgów Narodowej Demokracji, Koło Informacyjne, znane później jako Łużyckie Koło Narodowe i Łużycki Komitet Narodowy. Domagali się oni utworzenia pomiędzy Odrą a Łabą Rzeczpospolitej Łużyckiej, obejmującej swym zasięgiem cały obszar słowiańskiego zasiedlenia w wiekach V i VI. W kwietniu i maju 1945 r. krwawe walki na Łużycach toczyła 2 Armia Wojska Polskiego. Z szeregów II Armii ubyło około 20 tysięcy żołnierzy. Polacy zabili, ranili i wzięli do niewoli około 21 tysięcy Niemców. W dniu 8 maja wojska polskie ostatecznie zajęły Budziszyn i Biskopicy.

Po zakończeniu wojny pierwsze kontakty ze stroną polską Serbołużyczanie nawiązali grudniu 1945 r. W tym czasie przewodniczący ŁZNW, ks. Jan Cyž wystąpił do przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej Bolesława Bieruta, z apelem o wsparcie serbołużyckich poczynań wolnościowych. Na początku 1946 r. przybył do Polski pierwszy serbołużycki wysłannik, Wójćech Kóčka. W tym czasie Warszawa zaczęła przyjmować w kwestii łużyckiej taktykę niezobowiązującego popierania "słusznej sprawy". Serbołużyczanom udzielono niewielkiej pomocy finansowej. W tym czasie na terenie całego kraju dynamicznie rozwijała się, w dużej mierze przez władze koncesjonowana, działalność prołużycka. Tutaj na czoło wybijał się Poznań, gdzie jesienią 1945 r. powstał referat Łużycki przy PZZ oraz Akademicki Związek Przyjaciół Łużyc "Prołuż". Stolicy Wielkopolski niewiele ustępował Kraków oraz Wrocław, gdzie serbołużyccy studenci utworzyli w 1947 r. Stowarzyszenia Łużyczan Studentów Wyższych Uczelni Wrocławia "Lusatia". O Serbołużyczanach pamiętano także w Katowicach, Warszawie oraz szeregu mniejszych ośrodków. 30 kwietnia 1946 r. przybył do Warszawy w charakterze przedstawiciela Łužiskoserbskiej narodnej rady, brat Jurija, Pawoł Cyž. Ponadto zawierało ono również propozycję oddania całych Łużyc pod polski protektorat. Celem misji P. Cyža w Polsce było, poza uzyskaniem jak najdalej idącej pomocy kulturalnej i materialnej, spowodowanie wystąpienia Polski wspólnie z innymi państwami słowiańskimi na rzecz Łużyc na forum międzynarodowym. Kolejna serbołużycka inicjatywa dotyczyła zwolnienia z polskich obozów jeńców narodowości serbołużyckiej. Starania te energicznie poparł Polski Związek Zachodni. W efekcie, na początku czerwca 1947 r. z obozu w Jaworznie zwolniono 21 jeńców. W dniu 9 października 1948 r., wyjechała do domu kolejna grupa 36 Serbołużyczan. W tym samym czasie Polska zaczęła ze strony prominentnych przedstawicieli radzieckiej administracji otrzymywać coraz czytelniejsze sygnały, że Moskwa odnosi się do idei emancypacji Łużyc z daleko posuniętą niechęcią. Nic więc dziwnego, że oceniając pod koniec 1946 r. aktualny stan kwestii łużyckiej strona polska uznała, że ostrożnie dotąd popierane koncepcje samodzielności Łużyc lub włączenia ich w obręb Polski lub Czechosłowacji nie mają żadnych szans na realizację.

Od stycznia 1947 r. energiczną działalność na terenie Polski rozwinął kolejny emisariusz, Wójćech Kóčka. W styczniu 1947 r., na skutek jego zabiegów władze wyraziły zgodę na powrót do Polski wszystkich wysiedlonych Serbołużyczan, także tych zniemczonych, i na osiedlenie ich nad Nysą Łużycką. Kóčka postulował skoncentrowanie ich mniej więcej na wysokości Mużakowa, co pozwoliłoby na utrzymanie kontaktu z etnograficznie serbołużyckim obszarem po drugiej stronie Nysy. Jednak w obliczu zarysowującego się na przełomie lat 1947 i 1948 przełomu w stosunkach serbołużycko - niemieckich, cała sprawa przestała być aktualna. Przybycie do Polski Kóčki zbiegło się z ostatnią serbołużycką akcją dyplomatyczną. W związku z zaplanowaną w Moskwie ( odbyła się w dniach od 10 lutego do 24 kwietnia 1947 r.) konferencją ministrów spraw zagranicznych czterech mocarstw poświęconą kwestiom Niemiec i Austrii, Domowina postanowiła wystąpić z kolejnym memorandum licząc, że przy tej okazji uda się wreszcie postawić na forum międzynarodowym kwestię statusu Łużyc. Pod koniec marca 1947 r. Wójćech Kóčka zwrócił się do wicepremiera i ministra Ziem Odzyskanych Władysława Gomułki z prośbą o przyjęcie serbołużyckich przedstawicieli oraz o pośrednictwo u czynników radzieckich w umożliwieniu wyjazdu do Moskwy serbołużyckiej delegacji. W odpowiedzi Wiesław Gomułka, oświadczył, że dla Polski priorytetowym celem jest utrzymanie granic zachodnich i usunięcie z kraju wszystkich Niemców. O ewentualnym rozwiązaniu sprawy Łużyc i włączeniu się w nią Polski będzie można więc myśleć dopiero po zapadnięciu ostatecznych ustaleń w tych kwestiach. Kunktatorstwu polskiej dyplomacji, w dużym stopniu wymuszonemu przez czynniki zewnętrzne, towarzyszył przychylny zazwyczaj stosunek poszczególnych urzędów do szeregu serbołużyckich propozycji i postulatów. Z przychylnym odzewem spotkały się inicjatywy zmierzające do umożliwienia podjęcia nauki w Polsce młodym Serbołużyczanom. W stosunkowo krótkim czasie przygotowany został na przyjęcie serbołużyckiej młodzieży budynek Państwowego Gimnazjum w Zgorzelcu wraz z internatem. Jednakże w obliczu piętrzących się przeszkód w uzyskaniu dokumentów przejazdowych dla dzieci i nauczycieli, nie udało się tej inicjatywy zrealizować. Lepszy skutek odniosły starania o sprowadzenie na polskie uczelnie serbołużyckich studentów. Jesienią 1947 r. Ministerstwo Oświaty umożliwiło podjęcie studiów we Wrocławiu i przyznało stypendia ośmiu Serbołużyczanom. Jesienią 1947 r. we Wrocławiu było już 18 serbołużyckich studentów. Jednak w 1949 r. Komisija studentskich naležnosćow postanowiła, że studia w krajach słowiańskich kontynuować będą jedynie studenci starszych semestrów. Jesienią 1950 r. studia w Polsce kontynuowało jeszcze 8 Serbołużyczan. Podejmowane były także próby nawiązania kontaktów gospodarczych.

Zawarcie w listopadzie 1947 r. porozumienia pomiędzy Domowiną a SED w sprawie statusu mniejszości serbołużyckiej uznane zostało przez polską dyplomację za wygodny pretekst do ostatecznego wycofania się z zagadnienia łużyckiego. W MSZ przyjęto propozycję naczelnika wydziału środkowoeuropejskiego Marii Wiernej z 21 listopada 1947 r., aby za podstawę polskiego stanowiska w tej kwestii przyjąć warunki tego porozumienia. Przyjęcie przez landtag Saksonii 2 marca 1948 r. ustawy o zagwarantowaniu praw ludności serbołużyckiej uznane zostało za finalizację sprawy łużyckiej, a stosunki z Serbołużyczanami ograniczono do zakresu tolerowanego przez Rosjan. Pozostawał jednak do rozstrzygnięcia problem szeroko rozwiniętej w latach 1945-1947 propagandy prołużyckiej. W dniu 3 października 1947 r. minister Wł. Barcikowski zażądał od Zarządu Głównego PZZ likwidacji, powołanej do życia zaledwie rok wcześniej, Rady Naukowej ds. Łużycoznawczych. 18 grudnia 1948 r., Ministerstwo Oświaty nakazało rozwiązać szkolne koła "Prołużu", a jego działalnością postanowiono zainteresować Departament Polityczny Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. W dniu 11 lipca 1949 r. zapadła decyzja o likwidacji "Prołużu". W dniu 24 stycznia 1950 r. Departament Polityczny Ministerstwa Administracji Publicznej rozesłał do wojewodów okólnik nakazujący likwidację wszystkich oddziałów "Prołużu" oraz innych organizacji prołużyckich, nie będących stowarzyszeniami akademickimi. Na początku marca 1950 r. lokal organizacji został przez Urząd Bezpieczeństwa opieczętowany, a dokumenty i majątek skonfiskowane. Datę tę można uznać za symboliczne zamknięcie tego, jakże burzliwego okresu, stosunków polsko-łużyckich.